Trong thực tế, không ít trường hợp người vay tiền qua đời khi chưa thực hiện xong nghĩa vụ trả nợ. Khi đó, câu hỏi thường gặp là: Ai sẽ là người có nghĩa vụ thanh toán? Người thân có phải trả nợ thay hay không? Đây là vấn đề không chỉ liên quan đến quyền lợi của chủ nợ, mà còn tác động trực tiếp đến gia đình người đã mất.
Bộ luật Dân sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2025) đã có những quy định rõ ràng về nghĩa vụ tài sản trong trường hợp này. Dưới đây là phân tích chi tiết để bạn đọc nắm được bản chất pháp lý, phạm vi nghĩa vụ, cũng như hướng xử lý khi muốn đòi lại khoản tiền cho vay.
Nghĩa vụ trả nợ của người vay khi còn sống
Theo Điều 463 Bộ luật Dân sự 2015:
“Hợp đồng vay tài sản là sự thỏa thuận giữa các bên, theo đó bên cho vay giao tài sản cho bên vay; khi đến hạn trả, bên vay phải hoàn trả cho bên cho vay tài sản cùng loại theo đúng số lượng, chất lượng và chỉ phải trả lãi nếu có thỏa thuận hoặc pháp luật có quy định.”
Cụ thể, Điều 466 BLDS 2015 quy định:
“1. Bên vay tài sản là tiền thì phải trả đủ tiền khi đến hạn; nếu tài sản là vật thì phải trả vật cùng loại đúng số lượng, chất lượng, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
Trường hợp có thỏa thuận về việc trả lãi thì bên vay phải trả lãi như sau:
a) Trường hợp vay có lãi mà khi đến hạn bên vay không trả hoặc trả không đầy đủ thì bên vay phải trả lãi trên nợ gốc chậm trả tương ứng với thời gian chậm trả;
b) Trường hợp vay có lãi mà đến hạn bên vay không trả hoặc trả không đầy đủ thì ngoài việc trả lãi theo quy định tại điểm a khoản này, bên vay còn phải trả lãi theo mức lãi suất thỏa thuận trên số tiền gốc chậm trả…”
Như vậy, nghĩa vụ cơ bản của bên vay gồm:
- Trả đúng số tiền hoặc tài sản vay.
- Trả lãi (nếu có thỏa thuận hoặc pháp luật quy định).
- Trả thêm lãi chậm trả nếu vi phạm nghĩa vụ đúng hạn.
Điều đáng lưu ý là: cái chết của bên vay không làm nghĩa vụ này tự động mất đi, mà sẽ được xử lý thông qua cơ chế thừa kế.
Nghĩa vụ trả nợ của người thừa kế trong phạm vi di sản
Theo Điều 615 Bộ luật Dân sự 2015:
“Những người hưởng thừa kế có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ tài sản trong phạm vi di sản do người chết để lại, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.”
Điều này có nghĩa là:
- Người thừa kế chỉ phải trả nợ trong phạm vi tài sản mà họ được hưởng.
- Không ai bị buộc phải lấy tài sản riêng của mình để trả nợ thay cho người đã mất, trừ khi họ tự nguyện.
Ví dụ: Người A vay 500 triệu đồng nhưng chết, để lại di sản là căn nhà trị giá 400 triệu. Khi đó, những người thừa kế chỉ phải trả 400 triệu, khoản nợ còn lại 100 triệu coi như không có khả năng thanh toán.
Ngoài ra theo Điều 620 Bộ luật Dân sự 2015 thì “Người thừa kế có quyền từ chối nhận di sản, trừ trường hợp việc từ chối nhằm trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ tài sản của mình đối với người khác.”
Những nghĩa vụ dân sự chấm dứt khi cá nhân chết
Không phải nghĩa vụ nào cũng được chuyển giao cho người thừa kế.
- Theo Điều 372 BLDS 2015, các nghĩa vụ dân sự mang tính cá nhân, không phụ thuộc vào thừa kế (ví dụ: thực hiện công việc, lao động cá nhân…) sẽ chấm dứt khi người đó chết
- Ngoài ra, đối với trường hợp nếu trong hợp đồng vay tiền cho thỏa thuận chỉ người vay là người phải trả nợ thì khi người này chết, hợp đồng vay sẽ chấm dứt bởi theo quy định tại khoản 3 Điều 422 BLDS năm 2015 như sau:
Cá nhân giao kết hợp đồng chết, pháp nhân giao kết hợp đồng chấm dứt tồn tại mà hợp đồng phải do chính cá nhân, pháp nhân đó thực hiện.
Như vậy, những người hưởng thừa kế có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ tài sản trong phạm vi di sản do người chết để lại, trừ trường hợp hai bên thỏa thuận hợp đồng vay tài sản sẽ chấm dứt khi cá nhân giao kết hợp đồng chết đi.
Tóm lại, khi người vay tiền chết, những người hưởng thừa kế có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ tài sản trong phạm vi di sản do người chết để lại trừ trường hợp hai bên giao kết hợp đồng có thỏa thuận khác.
Thứ tự thanh toán nghĩa vụ khi phân chia di sản
Pháp luật cũng xác định rõ thứ tự ưu tiên trong việc thanh toán. Căn cứ Điều 658 Bộ luật Dân sự 2015:
“Các nghĩa vụ tài sản và các khoản chi phí liên quan đến thừa kế được thanh toán theo thứ tự sau đây:
-
Chi phí hợp lý theo tập quán cho việc mai táng;
-
Tiền cấp dưỡng còn thiếu;
-
Tiền công lao động;
-
Tiền bồi thường thiệt hại;
-
Thuế và các khoản nợ khác đối với Nhà nước;
-
Các khoản nợ khác đối với cá nhân, pháp nhân;
-
Các chi phí khác.”
Chỉ sau khi đã hoàn tất nghĩa vụ trả nợ và chi phí, phần di sản còn lại mới được chia cho những người thừa kế.
Thẩm quyền giải quyết tranh chấp về nghĩa vụ trả nợ
Trong nhiều trường hợp, tranh chấp phát sinh khi:
- Người thừa kế không thừa nhận khoản nợ;
- Người thừa kế cố tình giấu hoặc tẩu tán di sản;
- Chủ nợ yêu cầu trả nợ vượt quá giá trị di sản.
Theo Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, Tòa án nhân dân nơi bị đơn cư trú có thẩm quyền giải quyết. Chủ nợ có quyền khởi kiện để bảo vệ quyền lợi của mình, đồng thời yêu cầu Tòa áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời như kê biên hoặc phong tỏa di sản.
Làm thế nào để đòi lại tiền khi người vay đã chết?
Nhiều chủ nợ lo lắng rằng khi người vay qua đời thì khoản nợ coi như “mất trắng”. Thực tế, theo Bộ luật Dân sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), nghĩa vụ trả nợ không chấm dứt cùng với cái chết của người vay, mà sẽ được thanh toán từ di sản của họ.
Điều này có nghĩa là:
- Nếu người vay để lại tài sản (nhà đất, ô tô, tiền gửi ngân hàng, cổ phần…), thì chủ nợ có quyền yêu cầu những người thừa kế dùng di sản đó để trả nợ.
- Nếu những người thừa kế cố tình che giấu hoặc không hợp tác, chủ nợ hoàn toàn có thể khởi kiện tại Tòa án để bảo vệ quyền lợi.
- Trường hợp di sản chưa được chia, chủ nợ còn có thể yêu cầu kê biên, phong tỏa di sản để tránh bị tẩu tán.
👉 Như vậy, nếu bạn đang rơi vào tình huống này, đừng vội bỏ qua quyền lợi hợp pháp của mình. Việc nắm rõ quy định pháp luật về thừa kế và nghĩa vụ trả nợ là chìa khóa để đòi lại khoản tiền đã cho vay.
Dịch vụ tư vấn – hỗ trợ đòi nợ hợp pháp tại Công ty Luật HTL
Với đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực dân sự, thừa kế và tranh chấp hợp đồng vay, Công ty Luật HTL sẵn sàng đồng hành cùng bạn trong việc:
- Tư vấn, đánh giá khả năng đòi nợ từ di sản để lại;
- Soạn thảo đơn khởi kiện, đơn yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời;
- Đại diện khách hàng làm việc với Tòa án, cơ quan thi hành án và những người thừa kế;
- Đảm bảo thu hồi nợ nhanh chóng, đúng pháp luật và bảo vệ tối đa quyền lợi của bạn.
📞 Liên hệ ngay với Công ty Luật HTL để được tư vấn chi tiết và hỗ trợ kịp thời!
Kết luận: Nghĩa vụ trả nợ khi người vay chết là vấn đề nhạy cảm, liên quan trực tiếp đến cả chủ nợ lẫn gia đình người đã mất. Pháp luật quy định rõ ràng: người thừa kế chỉ trả trong phạm vi di sản, không phải dùng tài sản riêng. Tuy nhiên, để đòi lại khoản nợ, chủ nợ cần nắm vững quy định, thủ tục và có thể cần đến sự hỗ trợ chuyên nghiệp từ luật sư.
Bài viết có sự tham khảo từ văn bản BLDS năm 2015 trên website Thư viện pháp luật
Tham khảo thêm: https://htllaw.com.vn/tai-san-rieng-trong-thoi-ky-hon-nhan-2025
