Điểm mới trong hoạt động tố tụng hình sự từ ngày 01/7/2025: Số hóa hồ sơ – xử vắng mặt – mở rộng thẩm quyền xét xử
Ngày 27/6/2025, Quốc hội đã thông qua Luật số 99/2025/QH15 sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 (BLTTHS). Từ ngày 01/7/2025, nhiều quy định mới về hoạt động tố tụng chính thức có hiệu lực, phản ánh xu hướng số hóa, đơn giản hóa và phân cấp mạnh mẽ hơn trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Dưới đây là ba điểm nổi bật cần lưu ý:
1. Chấp nhận hồ sơ, chứng cứ điện tử và văn bản có chữ ký số
Theo quy định cũ tại BLTTHS 2015, toàn bộ hồ sơ vụ án hình sự phải lập bằng văn bản giấy, có chữ ký trực tiếp của người tiến hành tố tụng.
Tuy nhiên, khoản 13 và 14 Điều 1 Luật số 99 đã mở rộng hình thức tài liệu và cách thức ban hành văn bản như sau:
- Hồ sơ vụ án hình sự có thể được lập dưới dạng văn bản giấy hoặc số hóa;
- Chữ ký trên văn bản tố tụng có thể là chữ ký trực tiếp hoặc chữ ký số;
- Việc tống đạt văn bản tố tụng có thể được thực hiện qua nền tảng số, phần mềm dùng chung của hệ thống dữ liệu quốc gia.
👉 Ý nghĩa thực tiễn:
- Tạo điều kiện cho tố tụng điện tử phát triển;
- Giảm áp lực về địa lý, nhân lực, tiết kiệm thời gian và chi phí;
- Tăng tốc xử lý vụ án, đặc biệt tại các địa bàn xa, giao thông khó khăn;
- Hạn chế tối đa vi phạm thời hạn tố tụng do vướng mắc hành chính – hậu cần.
2. Quy định mới về việc giải quyết vắng mặt người bị buộc tội trong tố tụng hình sự
Khoản 27, 29 và 33 Điều 1 Luật số 99 đã bổ sung cơ chế giải quyết vắng mặt người bị buộc tội trong một số trường hợp đặc biệt:
Tòa án, Viện kiểm sát, Cơ quan điều tra vẫn được tiến hành các thủ tục tố tụng như kết luận điều tra, truy tố và xét xử sơ thẩm trong các trường hợp sau:
- Người bị buộc tội trốn hoặc không xác định được nơi cư trú, và truy nã không có kết quả;
- Người bị buộc tội đang ở nước ngoài và không thể triệu tập về tham gia tố tụng.
Trong những trường hợp này, các văn bản tố tụng sẽ được niêm yết công khai theo đúng quy định.
👉 Ý nghĩa thực tiễn:
- Tạo cơ sở pháp lý để tránh đình trệ tố tụng khi người bị buộc tội vắng mặt dài ngày;
- Tăng tính chủ động, kịp thời của cơ quan tiến hành tố tụng;
- Góp phần nâng cao hiệu quả xử lý tội phạm xuyên biên giới, bỏ trốn.
3. Mở rộng thẩm quyền xét xử sơ thẩm của Tòa án nhân dân khu vực
Khoản 31 Điều 1 Luật số 99 sửa đổi Điều 268 BLTTHS, mở rộng đáng kể thẩm quyền của Tòa án nhân dân khu vực. Theo đó:
Tòa án nhân dân khu vực được quyền xét xử sơ thẩm tất cả các loại tội phạm có khung hình phạt cao nhất đến 20 năm tù.
So với trước đây, Tòa án cấp huyện chỉ xét xử được đến tội phạm rất nghiêm trọng, thì nay Tòa án nhân dân khu vực (tổ chức thay thế TAND cấp huyện sau sắp xếp) được mở rộng:
- Về loại tội phạm: Bao gồm cả tội phạm đặc biệt nghiêm trọng nếu mức án tối đa không vượt quá 20 năm;
- Về chủ thể: Bao gồm cả người phạm tội là cán bộ lãnh đạo, hoặc có yếu tố nước ngoài – vốn trước đây thuộc thẩm quyền của TAND cấp tỉnh.
👉 Trong khi đó, Tòa án nhân dân cấp tỉnh:
- Chỉ xét xử sơ thẩm các vụ án có mức hình phạt chung thân, tử hình;
- Các vụ án thuộc thẩm quyền của TAND khu vực nhưng:
- Có nhiều tình tiết phức tạp;
- Liên quan đến nhiều ngành, nhiều cấp;
- Có ảnh hưởng đến chính trị, đối ngoại hoặc dư luận đặc biệt quan tâm;
- Có bị cáo là cán bộ chủ chốt cấp tỉnh trở lên, người có chức sắc tôn giáo hoặc uy tín cao trong đồng bào dân tộc thiểu số.
Lưu ý: Yếu tố nước ngoài không còn là tiêu chí mặc nhiên đưa vụ án lên cấp tỉnh như trước đây.
Kết luận
Luật số 99/2025/QH15 thể hiện bước tiến mạnh mẽ trong cải cách tư pháp hình sự. Việc số hóa hồ sơ, xét xử vắng mặt, và phân cấp xét xử rõ ràng hơn cho Tòa án các cấp đã, đang và sẽ góp phần nâng cao hiệu quả tố tụng, đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho các bên trong vụ án.
Tham khảo: https://vanban.chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=214557&classid=1&typegroupid=3
Xem thêm: https://htllaw.com.vn/tham-quyen-xet-xu-vu-an-hinh-su-cua-toa-an-tu-2025
